مطالعه تاریخی سیستم پیوسته‌ انسان ـ آب از منظر هیدرولوژی اجتماعی، محدوده مورد مطالعه: حوضه آبریز مشهد

درک روابط پیچیده‌ میان سیستم‌های طبیعی و انسانی و شناخت پویایی هم‌تکاملی انسان و آب، در برنامه‌ریزی برای توسعه‌ پایدار بسیار پراهمیت است. در دهه‌ اخیر شناخت چنین سیستم‌هایی از طریق مطالعه‌ تاریخی هیدرولوژیکی اجتماعی محقق شده است. مقاله حاضر با هدف به‌کارگیری ابعاد علم هیدرولوژی ‌اجتماعی و بررسی تاریخ هم‌تکاملی، به‌عنوان نخستین گام در شناخت سیستم پیوسته‌ انسان‌ـ‌آب، طی انجام مطالعه تاریخی، ارائه شده است؛ بدین‌منظور حوضه مشهد به‌عنوان یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین حوضه‌های آبریز کشور، به‌خصوص در شرق ایران، انتخاب شده است. در این مقاله پس از طبقه‌بندی مراحل مطالعه‌ تاریخی هیدرولوژیکی اجتماعی، تسلسل تاریخی وقایع طبیعی/فعالیت‌های انسانی و تغییرات مؤلفه‌های هیدرولوژیکی اجتماعی در حوضه‌ مشهد بررسی شده است. طبق نتایج، طی دوره‌ معاصر، سال‌های 1300 تا کنون و 1345 تا کنون، به‌ترتیب به‌عنوان فازهای توسعه و انقباض شناسایی شده‌اند. در واقع به‌رغم وجود شرایط انقباض، توسعه ادامه یافته است؛ مسلماً هنوز حوضه وارد فازهای رکود و بهبود و تعادل جدید نشده است. در نهایت مدلی ادراکی جهت شناخت سیستم هیدرولوژیکی اجتماعیِ حوضه‌ طرح‌ریزی شده که در آن کمیت و کیفیت منابع آبی و تقاضای آب به‌عنوان مهم‌ترین نیروهای محرک داخلی و مؤلفه‌های هیدرواقلیمی به‌عنوان مهم‌ترین نیروی محرک خارجیِ مؤثر بر هم‌تکاملی سیستم پیوسته انسان‌ـ‌آب، عمل می‌کنند.